شکاف لب و کام در کودکان

شکاف لب و کام در کودکان (لب شکری) از یکی نقایص مادرزادی شایع است که به نام شکاف دهان و صورت نیز شناخته می شوند. از بدو تولد این شکاف وجود دارد، زیرا قسمت‌هایی از صورت نوزاد در طول رشد در رحم به درستی به هم نپیوسته است. علت اصلی ایجاد این نقص مادرزادی عوامل ژنتیکی است. بهتر است این نقص در همان سال های اولیه تولد درمان انجام شد. تولد نوزادی با شکاف ناراحت کننده است، اما شکاف لب و کام قابل اصلاح است. در اکثر نوزادان، یک سری جراحی ها می توانند ظاهر طبیعی نوزاد را بازگردانند.

شکاف کام یا لب شکری، حالتی است که در آن کام یا لب کودک دارای بازشدگی است. این مشکل علاوه بر ظاهر، در بسیاری از فعالیت های کودک تاثیرگذار است. مشکلات گفتاری، دشوای در غذا خوردن و تغذیه و اختلال در رشد دندان ها از جمله این مشکلات است. این نقص میتواند انواع مختلفی داشته باشد و میتواند به عنوان یک شکاف کوچک و یا شکافی بزرگ نمایان شود.

آناتومی دهان و کام

کام همان سقف دهان است که به بخش جلویی و عقبی تقسیم شده است. عملکرد کام، جدا کردن حفره بینی از دهان است. اگر دهان و حفره بینی از هم جدا نباشند، فرد در حرف زدن و غذا خوردن دچار مشکل میشود. بخش جلویی سقف دهان یا کام، استخوانی است و به آن سخت کام گفته میشود. درحالی که بخش عقبی آن نرم تر و عضلانی است و به آن نرم کام گفته میشود. در افرادی که کام آنها شکافته است، در برخی موارد این شکاف در سقف دهان نیز پدیدار میشود و در عملکرد دهان اختلال ایجاد میکند. در مقاله لیفت صورت بیشتر درباره تغییرات دلخواه در چهره و انواع روش های لیفتینگ می خوانید.

شکاف لب و کام در کودکان چیست؟

لب شکری یا شکاف در ناحیه لب یک نوع نقص مادرزادی است که برخی از نوزادان با این وضعیت متولد می شوند. در این وضعیت شکافی در لب فوقانی وجود دارد که لب را به ناحیه بینی متصل می کند. در واقع شکاف موجود، لب را به دو بخش تقسیم می کند و فاصله بین لب بالایی و بینی را از بین می برد.در شکاف کام دو بخش کام سخت و کام نرم وجود دارد. این عارضه به دلیل ناقص ماندن روند رشد و شکل گیری سقف دهان ایجاد می شود.

در اوایل بارداری، یک جنین در حال رشد دارای لب و کام شکافته است، اما در حدود هفته هفتم بارداری، دو طرف لب و سقف دهان باید با هم جوش بخورند. شکست در همجوشی منجر به شکاف لب و یا شکاف کام می‌شود.

انواع مختلف شکاف کام و لب وجود دارد که با توجه به محل شکاف و میزان درگیر شدن لب دسته بندی می‌شوند. که شایع ترین نوع شکاف، شکاف یک طرف لب با یا بدون شکاف کام است.

شکاف لب می تواند در یک یا هر دو طرف لب یا در وسط لب باشد که به ندرت اتفاق می افتد.

چگونگی شکل گیری شکاف در کام

شکاف در کام در دوران بارداری در جنین شکل میگیرد. شکل گیری لب در هفته چهارم تا هفتم بارداری اتفاق میوفتد. در این مرحله بافت های بدن شکل میگیرند و به یکدیگر اتصال پیدا میکنند. در برخی موارد، این سلول ها ممکن است به هم متصل نشوند و بافت لب بطور کامل شکل نگیرد. در این حالت در کام یا لب شکاف ایجاد میشود.

این شکاف ممکن است جزئی باشد؛ اما گاهی آنقدر گسترده است که ساختار بینی را نیز از بین میبرد. لب نوزاد ممکن است در دوطرف و یا در مرکز لب دچار شکاف شود. توجه کنید که کام شکافته با لب شکافته متفاوت است. نوزاد ممکن است در لب، کام و یا هر دو شکاف داشته باشد.

انواع شکافتگی در کام و لب

شکاف کام و لب یکی از ناهنجاری‌های مادرزادی است که به اشکال مختلف دیده می‌شود:

شکاف کام

کام در واقع همان سقف دهان است. شکاف ممکن است در سقف دهان، در قسمت میانی آن پدیدار شده و نرم کام و سخت کام را در بر گیرد. در این حالت فضای بین حفره بینی و دهان از بین میرود و فرد در تنفس، غذا خوردن و حرف زدن دچار مشکل میشود.

شکاف لب

در این حالت، شکاف در لب نوزاد پدیدار میشود و کام کودک دچار مشکل نیست. شکاف لب به صورت یک خط جزئی در لب بالایی است، یا ممکن است به قدری بزرگ باشد که کاملا لب را به دو بخش جدا تقسیم کند. این شکاف میتواند در سمت چپ، راست و یا مرکز لب بالای کودک وجود داشته باشد.

شکاف لب و کام

شکاف کام و لب به حالتی گفته میشود که شکاف کام تا لب ادامه پیدا کرده و علاوه بر کام، لب نوزاد نیز دارای شکاف است.

شکاف زیر مخاطی

این نوع شکاف که شکاف مخفی نیز نامیده میشود، در سقف دهان وجود دارد اما پنهان است و دیده نمیشود. در این حالت پوست سقف دهان، روی شکاف را میپوشاند و از دیده شدن آن جلوگیری میکند. این شکاف در صحبت کردن فرد اختلال ایجاد میکند و طی معاینه توسط پزشک تشخیص داده میشود.

بیشتر بخوانید: جراحی زیبایی گوش یا اتوپلاستی در کودکان

علائم و نشانه های شکاف لب و کام

معمولاً این شکاف ها بلافاصله در بدو تولد قابل شناسایی است. که ممکن است به صورت زیر ظاهر شوند:

1️⃣ اولین و مهم ترین نشانه شکاف لب، خطی است که در روی لب بالایی وجود دارد و تا بینی امتداد یافته است.

2️⃣ زمانی که کودک از شیر مادر تغذیه می کند در مواردی امکان دارد شیر از مجرای بینی خارج گردد.

3️⃣ در مواردی کودکانی که شکاف کام و لب دارند دندان هایشان لق می شود.

4️⃣ برخی از کودکان مبتلا به این عارضه مادرزادی تعداد دندان هایشان بیشتر از تعداد عادی است.

5️⃣ شکاف کام زمینه ساز بروز عفونت مزمن در گوش میانی می شود.

6️⃣ شکاف کام و لب موجب بروز اختلال در روند گفتار و ادای کلمات خواهد شد. از این رو این کودکان نمی توانند به درستی صحبت کنند و برخی از کلمات را به طور اشتباه تلفظ می کنند.

7️⃣ صدای این کودکان به اصطلاح تودماغی می شود. انحراف تیغه بینی در کودکانی که با شکاف لب متولد می شوند، غیرمعمول نیست، مشکلی که می تواند تنفس از هر دو طرف بینی را دشوار کند.

تغذیه معمولا اساسی ترین نگرانی برای نوزادی با شکاف کام است. مکیدن برای کودک مبتلا به شکاف کام دشوار است زیرا سقف دهان به طور کامل تشکیل نشده است. این امر باعث می‌شود که کودک نتواند مکش کافی برای بیرون کشیدن شیر از شیشه شیر یا سینه معمولی داشته باشد، و به نظر برسد که کودک خیلی گرسنه است، اما در نهایت فقط مقدار بسیار کمی از شیر مادر یا شیر خشک مصرف می کند. وقتی این اتفاق می افتد، وزن نوزاد به درستی افزایش نمی یابد. مشکلات تغذیه با شکاف کام بیشتر رخ می دهد. کودکان مبتلا به شکاف لب معمولا مشکلی در تغذیه ندارند.

 اکثر این مشکلات پس از جراحی و با درمان هایی مانند گفتار درمانی بهبود می یابند.

مشکلات ناشی از شکاف کام و لب

شکاف کام و لب علاوه بر مشکلات ظاهری، میتواند بر عملکرد های گوناگون نوزاد، بویژه مکیدن شیر و تکلم تاثیر منفی داشته باشد. از جمله مشکلاتی که شکاف لب به همراه دارد میتوان به موارد زیر اشاره کرد:

مشکل در تغذیه

معمولا نوزادانی که دارای شکاف لب و کام هستند در مکیدن شیر دچار مشکل میشوند. نوزادان دارای شکاف لب در مکیدن شیر مشکلی ندارند اما نوزادانی که دچار شکاف کام هستند، در مکیدن شیر دشواری دارند.

مشکلات گفتاری

از آنجا که شکاف کام فاصله بین حفره بینی و دهان را از بین میبرد، هوا هنگام صحبت کردن از مسیر درست عبور نمیکند و در نتیجه صدای کودک بصورت تو دماغی بنظر میرسد. همچنین آسیب های شنوایی که این کودکان ممکن است تجربه کنند نیز در گفتار آنها تاثیرگذار است. این مشکل پس از جراحی نیز ادامه دارد؛ بنابراین دوره ها گفتار درمانی پس از جراحی میتواند تاثیرگذار باشد.

رشد نامنظم دندان ها

شکاف لب در برخی موارد در رشد دندان‌های فرد را تحت تاثیر قرار میدهد. در این کودکان دندان ها ممکن است در محل شکاف رشد کنند. برای رفع این مشکل میتوان از مختصص اورتودنسی مشورت گرفت.

عفونت گوش

با اینکه فاصله کام تا گوش زیاد بنظر میرسد، اما ممکن است شیر از طریق بینی به گوش راه پیدا کند و باعث ایجاد عفونت و کم شنوایی شود. این عفونت قابل تشخیص نیست و عوارضی ندارد؛ بنابراین بسیار مهم است که در کودکان دارای شکاف لب، بطور منظم تست و معاینه گوش و شنوایی انجام شود.

علل و عوامل بروز شکاف لب و کام

واقعیت این است که علت اصلی و اساسی این عارضه‌ی مادرزادی به طور دقیق مشخص نشده است. ولی بسیاری از علل و عوامل ژنتیکی و محیطی به عنوان عوامل زمینه ساز این عارضه معرفی شده اند. مهم ترین این عوامل:

• کسانی که در فامیل درجه یک یا خانواده شان کودکی با این عارضه متولد شده است، بیش از سایرین احتمال تولد نوزادی با این ویژگی را دارند.
• مصرف نوشیدنی های الکلی
• سیگار کشیدن مادر در دوران بارداری
• همچنین مصرف بعضی از داروها در اوایل بارداری
• ابتلای مادر به بیماری دیابت در دوران قبل از بارداری تا حد زیادی احتمال ایجاد عارضه در جنین را افزایش خواهد داد. در واقع این عاملی است که تمامی شواهد پزشکی آن را تایید کرده است.
• در واقع مادرانی که پیش از بارداری از اسید فولیک استفاده نمی کنند احتمال این که نوزادشان با این عارضه متولد شود وجود دارد.
• زنانی که در دوران بارداری وزن شان زیاد است در معرض خطر متولد کردن جنینی هستند که لب شکری باشد.

انواع روش های پیشگیری از بروز شکاف لب و کام

راهکارهای مختلفی وجود دارد که می توانید با رعایت آن ها از بروز این عارضه برای کودک تان جلوگیری کنید. مهم ترین اقدامات پیشگیرانه در این زمینه از این قرارند:

• زنان و مردانی که در سابقه خانوادگی شان تولد نوزادی با عارضه شکاف لب و کام مشاهده می شود ضروری است که در مشاوره های ژنتیک پیش از حاملگی شرکت کنند. در این جلسات متخصصین شرح حالی خواهند گرفت و در نهایت به ارائه مشاوره ها و راهنمایی های تخصصی می پردازند. رعایت نکات ارائه شده از سوی مشاور ژنتیک باعث می شود تا حدودی احتمال ایجاد اختلال در روند رشدی فرزندان کاهش پیدا کند.
• از مهم ترین مراقبت هایی که باید پیش از بارداری داشته باشید، مراقبت های تغذیه ای و استفاده از انواع ویتامین ها است. بنابراین می توانید با مراجعه به متخصصین مربوطه تمامی ویتامین های لازم را دریافت کنید و برطبق دستور استفاده کنید.
• پرهیز از مصرف سیگار در دوران بارداری
• اجتناب از مصرف نوشیدنی های الکلی

تشخیص شکاف لب و کام در دوران بارداری

تشخیص شکاف لب و کام در دوران بارداری معمولا از طریق سونوگرافی آنومالی در هفته‌های ۱۸ تا ۲۲ انجام می‌شود. در این بررسی، پزشک به دقت ساختار صورت و دهان جنین را ارزیابی می‌کند. شکاف‌های شدید لب معمولا در سونوگرافی مشخص می‌شوند، اما شکاف کام به دلیل قرارگیری زبان و مایع آمنیوتیک، ممکن است تشخیص سخت‌تری داشته باشد. در موارد مشکوک، سونوگرافی سه‌بعدی یا چهاربعدی و در برخی موارد آمنیوسنتز برای بررسی ناهنجاری‌های ژنتیکی توصیه می‌شود.

بیشتر بخوانید: جراحی غبغب چیست و چگونه انجام میشود؟

درمان شکاف لب و کام

شکاف لب و کام در کودکان مختلف با درجه شدت و ضعف متفاوتی بروز پیدا می کند. به همین جهت روند درمانی تا حدودی به شدت این عارضه بستگی دارد.

جراحی

در طی جراحی به ترمیم بافتی و رفع مشکل ایجاد شده می‌پردازند. البته در مواردی به دلیل شدت زیاد شکاف، جراحی در طی چند مرحله انجام خواهد شد. شکاف هایی که بسیار جدی هستند و فاصله بین دو لب زیاد است با اقدامات ترمیمی بیشتری بهبود پیدا می کنند.

بنابراین به خانواده ها توصیه می شود که صبوری کنند تا روند درمان تکمیل شود و ترمیم به طور کامل انجام گردد.

ویدیو جراحی شکاف لب و کام در اتاق عمل 

جراحی ترمیم شکاف لب

امکان انجام جراحی ترمیم لب شکری قبل از یک سالگی وجود دارد. یعنی انجام جراحی برای کودک 10 ماهه یا یکساله بلامانع است و هیچ مشکلی در پی نخواهد داشت. در این جراحی کودک شما تحت بیهوشی قرار می گیرد. سپس پزشک جراح دو بخش لب را به هم  نزدیک می کند و شکاف را با نخ بخیه می بندد.

جراحی شکاف کام

این جراحی بین 6 ماهگی تا 1 ونیم سالگی کودک قابل انجام است. در طی این جراحی، جراح متخصص ماهیچه هایی که در دو طرف کام یا سقف دهان هستند را به هم نزدیک کرده و با بخیه بین آن ها اتصال برقرار می کند. این جراحی نسبت به جراحی ترمیم شکاف لب مدت زمان بیشتری طول می کشد. زیرا روند جراحی حساس تر است و باید با دقت زیادی انجام شود.

جراحی های نهایی برای بهبود کامل شکاف لب و کام

جراحی هایی که در سال های اولیه انجام می شود، صرفا جنبه درمان موقتی دارند و از پیشروی این مشکل جلوگیری می کنند. اما بعدها و در سنین بالاتر جراحی های تکمیلی انجام می شود. در این نوع جراحی ها روند ترمیم بافت غیر طبیعی در ناحیه لب و کام به طور کامل انجام می شود.

بهترین سن برای جراحی ترمیم شکاف لب و کام

پزشکان و متخصصین بر این باورند که بهترین زمانی که می توانید برای جراحی ترمیم شکاف لب و کام کودک تان اقدام کنید در همان سال های اولیه زندگی شان است. زیرا که با رشد و بزرگ شدن کودکان میزان شکاف بزرگ می شود و بازسازی و ترمیم این ناحیه قدری پیچیده و دشوار خواهد شد

معمولا بهترین سن برای جراحی لب، 3 الی 5 ماهگی و بهترین سن برای جراحی کام، از 9 الی یک سالگی است. همچنین ممکن است در سنین نوجوانی نیز به جراحی ترمیمی نیاز باشد.

روش های درمانی مکمل

در کنار جراحی سایر اقدامات درمانی نیز برای کاهش مشکلات ناشی از شکاف لب و کام نیز انجام خواهد شد. مهم ترین این اقدامات:

گفتار درمانی

در این روش درمانی به کودک آموزش هایی داده می شود تا نحوه گفتار و تلفظ کلمات را اصلاح کند. زیرا که شکاف لب در کودکان مانع از تلفظ صحیح کلمات خواهد شد.

انجام ارتودنسی

همانطور که گفتیم شکاف لب و کام در بخش دندان ها نیز موجب بروز مشکلاتی می شود. به همین جهت دندانپزشکان نیز وارد پروسه ی درمان کودکان مبتلا به این عارضه می شوند و برای اصلاح فرم و نحوه قرار گیری دندان ها ارتودنسی انجام می‌شود.

انجام معاینات دقیق و بررسی های منظم

در واقع مراجعه به دندانپزشکان باعث می شود که روند رشدی دندان ها تحت مراقبت باشد تا در صورت بروز مشکلات، برطرف شوند.

مراقبت های پزشکی

بهترین متخصص گوش و حلق و بینی، گوش میانی این کودکان را به طور مرتب معاینه می کنند و درصورت بروز عفونت سریعا برای درمان آن اقدام می کنند.

آیا شکاف کام و لب بعد از درمان دوباره اتفاق می افتد؟

بعد از درمان شکاف کام و لب (لب شکری)، معمولا با انجام عمل‌های جراحی و درمان‌های پزشکی مناسب، احتمال عود دوباره شکاف کاهش می‌یابد. با این حال، در برخی موارد نادر به دلایل ژنتیکی، عفونت، یا مشکلات در روند بهبود، شکاف دوباره رخ می‌دهد. مهم است که بیمار تحت نظر پزشک متخصص باشد و تمام مراقبت‌های بعد از عمل را رعایت کند تا احتمال عود به حداقل برسد.

همچنین برخی از والدین نگران این موضوع هستند که فرزند بعدی آن ها نیز دوباره گرفتار همین عارضه شود، اما در اکثر موارد شکاف لب یا کام یکباره است و بعید است که شما فرزند دیگری با این عارضه داشته باشید. اگر قبلا کودکی با این عارضه داشته اید، خطر ابتلا کودک دیگر با شکاف لب یا کام بین ۲ تا ۸ درصد است.

اگر شما یا همسرتان با شکاف لب یا کام متولد شده اید، احتمال اینکه فرزندی با لب شکری یا شکاف کام داشته باشید نیز وجود دارد.

برای شکاف کام و لب باید به کدام پزشک مراجعه کنیم؟

به دلیل اینکه شکاف لب و کام مشکل پیچیده‌ای است و اکثر نواحی صورت نوزاد را از جمله فک، دندان ها و … را می تواند درگیر کند. باید به پزشکان با تخصص های مختلف از جمله متخصص جراح پلاستیک، متخصص گوش و حلق و بینی، جراح فک صورت و … مراجعه کنید.

سوالات متداول

در نهایت…

به طور کلی شکاف لب و کام موجب ایجاد مشکلات خطرناک و جدی نمی شود. البته به شرط این که در همان روزهای اول تشخیص این عارضه، مشاوره های لازم را با بهترین متخصصین داشته باشید. بنابراین متخصصین به شما خواهند گفت که بهترین راهکارهای مقابله با این عارضه چه خواهد بود و باید چه اقدامات مراقبتی را برای کودک دلبندتان انجام دهید.

توصیه مان این است که حتما نزد بهترین و معتبر ترین متخصصین مراجعه کنید. زیرا که تجربه و مهارت متخصص در روند درمان از مهم ترین معیارهایی است که باعث می شود بهترین نتیجه درمانی برای کودک شما حاصل شود. برای مشاوره آنلاین با دکتر حمیدرضا فتحی از سامانه ماوراطب می توانید اقدام کنید.